Hoe verwijs ik volgens de Juridische Leidraad naar meerdere bronnen voor één tekstdeel?
Hoe verwijs ik volgens de Juridische Leidraad naar meerdere bronnen voor één tekstdeel?
Als je naar meerdere bronnen wilt verwijzen om je tekst te ondersteunen, gebruik je maar één nootnummer. De bijbehorende voetnoot kan vervolgens meerdere verwijzingen bevatten voor verschillende bronnen. Je plaatst dus nooit meerdere nootnummers achter een tekstdeel.
De volgorde voor de verwijzingen mag je zelf kiezen, maar het is goed om belangrijke bronnen eerst te noemen.
Voorbeeld: Meerdere verwijzingen in één voetnoot2. Oostervink 2020, p. 23. Smits, NJB, 2020/783. Pellet & Kurz 2021.
Veelgestelde vragen:
Leidraad voor juridische auteurs
Met de CLI-zoekmachine kun je jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie vinden. Ook kun je eur-lex.eu, curia.eu en niet-digitale uitgaven van het hof raadplegen. De meest belangrijke bron voor jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en de Europese Commissie voor de Rechten van de Mens is hudoc.echr.coe.int.
Als je wilt verwijzen naar een buitenlandse regeling, vermeld je het artikelnummer, de titel of citeertitel van de regeling in de oorspronkelijk taal, een eventuele vertaling tussen haakjes (voorafgegaan door ‘=’ of de naam van het land), het jaartal, het nummer en/of de datum van de regeling op een voor dat land gebruikelijke wijze, en eventueel de vindplaats.
Voorbeeld: Verwijzing naar een buitenlandse regelingArt. 2. Kaffeesteuergesetz (= Koffiebelasting) 2009 BGBl. I S. 1870, 1919 gesetze-im-internet.de.
Verwijzingen naar Europese jurisprudentie lijken sterk op verwijzingen naar Nederlandse jurisprudentie. Je voegt wel altijd het zaaknummer toe na de datum, en indien mogelijk de roepnaam. Je vermeldt geen website.
EHRM 25 maart 1999, ECLI:CE:ECHR:1999:0325 (Iatridis/Griekenland).
Volgens de Leidraad voor juridische auteurs mag je een nootnummer maar één keer gebruiken. Als je meerdere keren naar één voetnoot wilt verwijzen, moet je de voetnoot herhalen en deze een nieuw nootnummer geven. Zo hoeft de lezer niet terug te bladeren om de voetnoot te zoeken.
Als een bron geen auteur heeft, begin je de voetnoot met de (verkorte) titel (schuingedrukt). Vervolgens noteer je de overige broninformatie die wel beschikbaar is.
Voorbeeld: Verwijzing naar een bron zonder auteurAansprakelijkheid werkgevers 2021, p. 23.
Je kunt op twee plaatsen afkortingen gebruiken: in de lopende tekst en in de voetnoten. In de lopende tekst kun je afkortingen beter vermijden, zodat deze goed leesbaar blijft. In de voetnoten gebruik je juist afkortingen om deze zo kort mogelijk te houden.
Je mag wel afkortingen gebruiken als de afkorting:
ook in de spreektaal wordt gebruikt;
ook gebruikelijk is in de Nederlandse taal;
voorkomt dat je een lange term veelvuldig herhaalt.
De Juridische Leidraad hanteert een lijst met standaard afkortingen die je kunt vinden in paragraaf 6.6 van de Leidraad.
Je introduceert de afkorting net als bij APA door de volledige term eerst uit te schrijven en de afkorting tussen haakjes te plaatsen. Daarna gebruik je alleen nog de afkorting.
Voorbeeld: Het introduceren van een afkortingHet Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM).
Afkortingen die gebruikelijk zijn in het Nederlandse taal, zoals art. en e.d., hoef je niet te introduceren en neem je niet op in een afkortingenlijst. Afkortingen in voetnoten worden ook niet geïntroduceerd.
We hebben een kleine selectie van veelvoorkomende afkortingen opgenomen in ons artikel over afkortingen. De volledige lijst bestaat uit honderden afkortingen en deze kun je vinden in paragraaf 6.6 van de Leidraad voor juridische auteurs.
De lijst is alfabetisch geordend, maar je kunt deze ook doorzoeken met de toets F3, Ctrl + F (Windows) of Command + F (Mac).
Als je wilt verwijzen naar Kamervragen of antwoorden op Kamervragen, verwijs je naar ‘Aanhangsel Handelingen I (of II)’, gevolgd door het zittingsjaar, de afkorting ‘nr.’, en het nummer.
Voorbeeld: Verwijzing naar antwoorden op KamervragenAanhangsel Handelingen I 2020/21, nr. 4.
Je verwijst op de volgende manier naar een Kamerstuk:
Kamerstukken I (of II, schuingedrukt), gevolgd door het parlementaire zittings- of vergaderjaar, een komma, het dossiernummer, een komma, de afkorting ‘nr.’, het ondernummer, een komma, de afkorting ‘p.’ en het paginanummer.
Voorbeeld: Verwijzing naar Eerste en Tweede Kamerstukken
Kamerstukken zijn schriftelijk uitgewisselde stukken tussen de Regering en het Parlement, en worden ook wel ‘witte stukken’ of ‘gedrukte stukken’ genoemd. Alle Kamerstuknummers zijn voorzien van een uniek kamerstuknummer. Kamerstukken die onder een ander Kamerstuk met hoofdnummer vallen, krijgen een vervolg- of ondernummer.
Niet alle regelingen krijgen een citeertitel. Als een regeling deze wel heeft, kun je de citeertitel meestal vinden in het slotartikel van de regeling. Vaak wordt de titel voorafgegaan door de zinsnede: “Deze wet wordt aangehaald als:”.
Als je een online versie van een gedrukte bron raadpleegt, verwijs je in principe gewoon naar de gedrukte versie. Het format hangt dan af van het type bron (zoals een boek of tijdschrift). De verkorte verwijzing in de voetnoot en de bronvermelding in de literatuurlijst voor een online boek zouden hetzelfde zijn als voor een gedrukt boek.
Je voegt alleen (online, bijgewerkt [datum]) toe aan de bronvermelding voor een online bron als deze heel frequent geactualiseerd wordt.
Voorbeeld: Verwijzing naar een frequent geactualiseerde bronBorman 2020
T.C. Borman, commentaar op art. 10:15 Awb, in: T.C. Borman & J.C.A. de Poorter (red.), Tekst & Commentaar Algemene wet bestuursrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2017 (online, bijgewerkt 16 januari 2020).
Als je verwijst naar een webpagina of website, neem je geen bronvermelding op in de literatuurlijst. Je verwijst wel naar deze bronnen in een voetnoot. Hierbij zet je de naam van het artikel tussen enkele aanhalingstekens, gevolgd door een komma en de kortste versie van het webadres.
Voorbeeld: Verwijzing naar een webpagina‘Reproduceerbaarheid, repliceerbaarheid en herhaalbaarheid’, scribbr.nl
Een persistente identifier is een uniek label dat wordt toegewezen aan een online informatiebron. De labels maken het makkelijk om een bron op te zoeken op basis van een verwijzing. De Juridische Leidraad maakt onderscheid tussen drie soorten persistente identifiers, namelijk een Handle, DOI en JCDI. Deze kunnen er als volgt uitzien:
De Leidraad voor juridische auteurs biedt een zeer compleet overzicht van afkortingen, waaronder die van tijdschriften. Het is belangrijk dat je de juiste afkorting kiest, omdat je nergens de volledige naam van het tijdschrift noemt.
De volledige lijst met afkortingen kun je vinden in subparagraaf 6.6.2 van de Juridische Leidraad. Dit zijn veelvoorkomende afkortingen van tijdschriften en andere publicatiebronnen:
Naam tijdschrift
Afkorting
Advocatenblad
Adv.bl.
BMM Bulletin
BMM Bulletin
European Journal of International Law
EJIL
Familie & Recht
F&R
Jurisprudentie: Onderneming & Recht
JOR
Jurisprudentie: Personen- en Familierecht
JPF
Jurisprudentie: Vreemdelingenrecht
JV
Jurisprudentienieuwsbrief Bestuursrecht
JnB
Juristenkrant
Juristenkrant
Milieu & Recht
M en R
Modern Law Review
MLR
Nederlands Internationaal Privaatrecht
NIPR
Nederlands Juristenblad
NJB
Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht
NTB
Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht
NTBR
Nederlands Tijdschrift voor de Mensenrechten
NTM/NJCM-bull.
Nederlands Tijdschrift voor Internationaal Recht
NTIR
Nederlandse Jurisprudentie
NJ
Nederlandse Jurisprudentie Feitenrechtspraak civiele uitspraken
NJF
Nederlandse Jurisprudentie Feitenrechtspraak Strafzaken
NJFS
Publicatieblad van de Europese Unie
PbEU
Publications of the European Court of Human Rights
Als de auteur van een bron onbekend is, vermeld je de titel op de plaats van de auteursnaam. Dit geldt zowel voor de verkorte verwijzing in de voetnoot als voor de volledige bronvermelding in de literatuurlijst. In tegenstelling tot de auteursnaam wordt de titel gecursiveerd.
Verwijzing naar rapportRapport toekomst zorgstelsel 2020 Rapport over de toekomst van het Nederlands zorgstelsel, bijlage bij Kamerstukken II 2017/18, 38162, 12.
Bij een verwijzing naar een vertaald werk voeg je het oorspronkelijke publicatiejaar toe aan de voetnoot. Bovendien neem je de originele titel, het oorspronkelijke publicatiejaar en de naam van de vertaler op in de bronvermelding in de literatuurlijst. De informatie staat in beide gevallen tussen haakjes.
Voorbeeld: Verwijzing naar een vertalingHaidar (1973) 2020
S.A. Haidar, Over gerechtigheid, Meppel: Boom 2020 (On Justice 1973, vertaald door T. Szabo).
De bronvermelding in de literatuurlijst voor een bijdrage uit een boek of bundel bevat de initialen en achternaam van de auteur, de initialen en achternaam van de redacteur, de afkorting ‘red’ (tussen haakjes), de titel en eventuele subtitel (cursief), de plaats van uitgave, de uitgever, het jaartal en het paginabereik van de bijdrage.
Lagerhand 2019
K.T Lagerhand, ‘Het recht van spreken’, in: A.R. Bernts e.a. (red.), Spreekrecht voor nabestaanden. Een evaluatie, Apeldoorn: Spinhuis 2019, p. 111-134.
Om naar een latere bewerking van een boek te verwijzen, noem je de achternaam van de oorspronkelijke auteur, gevolgd door een schuine streep (/) en de achternaam van degene die het boek bewerkt heeft.
Voorbeeld: Voetnoot voor een latere bewerking van een boekKamerling-te Pas/Konings 2021
Dit zou een verwijzing zijn voor de bewerking van een boek van Kamerling-te Pas door Konings.
Bij een boek of tijdschrift met meerdere auteurs plaats je de auteursnamen in dezelfde volgorde als op het titelblad. Bij twee of drie auteurs plaats je een ampersand (&) voor de achternaam van de laatste auteur, zowel in de voetnoot als in de volledige bronvermelding.
Voorbeeld: Verwijzen naar een bron met twee of drie auteurs
Namutebi & Wassink 2021
Karper, De Man & Sjöberg 2020
Bij vier of meer auteurs vermeld je alleen de eerste auteursnaam, gevolgd door ‘e.a’ (wat ‘en anderen betekent). Dit doe je ook zowel in de voetnoot als in de literatuurlijst.
Verwijzen naar een bron met vier of meer auteursJones e.a.
De bronvermeldingen in je literatuurlijst komen op alfabetische volgorde te staan. Je baseert de plaats in de rangschikking op het eerste woord van de verkorte verwijzing in de voetnoot. Het maakt hierbij niet uit of dit een auteursnaam of titel is.
Bij de alfabetisering op basis van achternaam, wordt een eventueel tussenvoegsel genegeerd. Een bron van “De Rooij” komt dus bij de “R” van “Rooij” te staan, en niet bij de “D” van “De”.
In 2019 werd een nieuwe editie van de Leidraad voor Juridische auteurs uitgegeven. Deze bevat twee belangrijke wijzigingen ten opzichte van de versie uit 2016:
Je probeert in de voetnoot altijd zo kort mogelijk te verwijzen naar bronnen.
De toevoeging ‘online’ vermeld je alleen nog bij frequent geactualiseerde internetbronnen.
Daarnaast zijn enkele cosmetische aanpassingen gedaan:
Voor regelingen met citeertitels hoef je geen datum, plaats of vindplaats te vermelden. De vindplaats in het tijdschrift en het jaartal vermeld je alleen bij een nieuwe regeling met citeertitel.
Voorbeeld: Verwijzing naar een regeling met citeertitelBesluit uitvoering Crisis- en herstelwet (Stb. 2021, 193).
In veel gevallen is een verwijzing in de voetnoot niet nodig voor wet- of regelgeving. Of je wel of geen voetnoot toevoegt, hangt af van het onderwerp van de tekst, de aard van de regeling en het lezerspubliek.
Voorbeeld: Verwijzen naar een wetsartikel in de lopende tekstVolgens artikel 1:4 van de Algemene wet bestuursrecht heeft de term ‘bestuursrechter’ betrekking op een onafhankelijk orgaan.
Een verwijzing naar jurisprudentie heeft een vaste basisvorm die de afkorting van de instantie, de datum en de ECLI bevat. Je kunt echter nog aanvullende informatie toevoegen aan de voetnoot om de verwijzing te specificeren, zoals de plaats van de instantie, een paragraafnummer, de vindplaats, annotaties en de roepnaam.
Voorbeeld: Verwijzen naar jurisprudentie
ABRvS 12 mei 2021, ECLI:NL:RVS:2021:1015.
PHR 29 september 2020, ECLI:NL:PHR:2020:841 (concl. A-G B.F. Keulen), JM 2020/152, m.nt. S. Pieters.
Het format voor de verwijzing naar een online bron hangt af van het type bron. Als je wilt verwijzen naar een stabiele, niet-veranderlijke publicatie die ook in gedrukte vorm bestaat, zoals een tijdschrift, hanteer je het format voor de gedrukte versie van de bron.
Als je wilt verwijzen naar een veranderlijke publicatie die ook in gedrukte vorm bestaat, hanteer je het format voor de gedrukte versie van die bron. Echter, in dit geval voeg je (online, bijgewerkt …) toe aan de volledige verwijzing in de literatuurlijst, met op de plaats van … de meest recente bijwerkdatum.
Als je wilt verwijzen naar een website of webpagina voeg je alleen de naam van de website of de titel van de pagina toe, gevolgd door het webadres (zo kort mogelijk, dus zonder www.).
Verwijzen naar een frequent geactualiseerde bron of een website
Borman 2020
T.C. Borman, commentaar op art. 10:15 Awb, in: T.C. Borman & J.C.A. de Poorter (red.), Tekst & Commentaar Algemene wet bestuursrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2017 (online, bijgewerkt 16 januari 2020).
‘Samenvatting Leidraad voor juridische auteurs’, scribbr.nl.
De voetnoot voor een tijdschrift bevat de achternamen van de auteurs, de verkorte titel van het tijdschrift (schuingedrukt), het jaartal en het publicatienummer. Als het publicatienummer ontbreekt, gebruik je het paginabereik.
De bronvermelding in de literatuurlijst bevat de initialen en achternamen van de auteurs, de titel van het artikel (tussen aanhalingstekens), de verkorte titel van het tijdschrift (schuingedrukt), het jaartal, publicatienummer, afleveringsnummer en paginabereik.
Bronvermelding voor een tijdschriftBauw, Van Dijk & Van Delden, NJ 2007/82
E. Bauw, F. van Dijk & A.H. van Delden, ‘Kwaliteit van rechtspraak’, NJ 2007/82, afl. 3, p. 144-151.
De voetnoot voor een boek bevat de achternamen van de auteurs, het jaartal en eventueel een paginanummer. De bronvermelding in de literatuurlijst bevat de initialen en achternamen van de auteurs, de titel en eventuele ondertitel van het boek (schuingedrukt), de plaats en naam van de uitgever en het jaartal.
Voorbeeld: Bronvermelding voor een boekVan Drongelen & Fase 2004, p. 178
J. van Drongelen & W.J.P.M. Fase, CAO-recht. Het recht met betrekking tot CAO’s en de verbindendverklaring en onverbindendverklaring van bepalingen ervan, Deventer: Wolters Kluwer 2004.
Als je naar een bron verwijst met een, twee of drie auteurs, vermeld je alle auteursnamen in de voetnoot en in de bronvermelding.
Voorbeeld: Bronvermelding met drie auteursAl Hamad, Neeltjes & Gjoka 2021, p. 34
H.S. al Hamad, J.L.L.C. Neeltjes & A. Gjoka, Recht van spreken, Dokkum: Juridische Pers 2021.
Als je naar een bron verwijst met vier of meer auteurs, vermeld je alleen de eerste auteursnaam, gevolgd door ‘e.a.’. Dit geldt zowel voor de voetnoot als de bronvermelding in de literatuurlijst.
Voorbeeld: Bronvermelding met vier of meer auteursFelixen e.a. 2020, p. 198
W.A.C. Felixen e.a., Rechtspraak in het digitale tijdperk, Woudsend: Baten juridisch 2020.
Het format voor een voetnoot hangt af van het type bron (zoals een boek, tijdschrift, online bron, jurisprudentie of regeling). Een voetnoot is altijd zo kort mogelijk, maar moet wel essentiële informatie bevatten, zodat lezers een bron kunnen opzoeken.
Een voetnoot begint met een hoofdletter, eindigt met een punt, en bevat meestal de auteursnaam, het jaartal en eventueel de vindplaats (zoals de locatie in een tijdschrift) of een specificering (zoals een paginanummer).
Voorbeeld: Literatuur in de voetnoot
Bacchus 2021, p. 34.
Shevchenko e.a. 2020.
Geertsema e.a., NJB 2021/979
In het geval van jurisprudentie is de verwijzing in de voetnoot veel vollediger, omdat de jurisprudentie in de regel niet wordt opgenomen in een lijst.
Voorbeeld: Jurisprudentie in de voetnootABRvS 14 april 2021, ECLI:NL:RVS:2021:786.
Het format voor een bronvermelding hangt af van het type bron (zoals een boek, tijdschrift of online bron). Een bronvermelding in de literatuurlijst bestaat in ieder geval altijd uit:
een lemma (herhaling van de verkorte verwijzing in de voetnoot: dikgedrukt en zonder punt);
een volledige verwijzing (zonder bijzondere opmaak, met afsluitende punt).
Voorbeeld: Bronvermelding boekDe Hullu 2021, p. 34
J. de Hullu, Materieel strafrecht. Over algemene leerstukken van strafrechtelijke aansprakelijkheid naar Nederlands recht, Deventer: Wolters Kluwer 2021.
De Leidraad wordt vooral gebruikt door redacties van juridische boeken en tijdschriften, juridische auteurs, en door rechtenstudenten en -academici.
De Juridische Leidraad is opgesteld, omdat er een gebrek was aan eenduidige gedragsregels. Hierbij is rekening gehouden met bestaande richtlijnen en de praktijk. Met behulp van de Leidraad kun je volledig en consistent verwijzen. Wij hebben de richtlijnen zo goed mogelijk afgestemd op brongebruik in scripties.
Een ECLI wordt toegevoegd aan rechterlijke uitspraken om ze te nummeren, zodat ze makkelijk kunnen worden opgezocht via de ECLI-zoekmachine. De ECLI bestaat altijd uit dezelfde onderdelen: ECLI:landcode:instantiecode:uitspraakjaar:volgnummer
Een paar voorbeelden van ECLI’s zijn:
ECLI:NL:RVS:2020:2533
ECLI:BE:CASS:2019:ARR.20191119.2N10
ECLI:NL:PHR:2021:80
Je kunt een ECLI beter niet zelf reconstrueren. In plaats daarvan kun je de ECLI opzoeken.
Een jurisprudentielijst is volgens de Leidraad voor juridische auteurs niet nodig, omdat de verwijzingen in een voetnoot al volledig zijn. Als je je toch een jurisprudentielijst toevoegt aan je scriptie, kun je de bronnen het beste sorteren op basis van instantie. Zo vormt de lijst ook direct een jurisprudentieregister.
Volgens de Leidraad voor juridische auteurs hanteer je in dit geval een territoriaal-hiërarchische volgorde (zie onderstaande lijst), waarbij je meerdere bronnen van één instantie chronologisch ordent.
Internationaal Gerechtshof
Internationaal Strafhof
Permanent Hof van Arbitrage
VN-Mensenrechtencomité
Europees Hof voor de Rechten van de Mens
Europese Commissie voor de Rechten van de Mens
Hof van Justitie van de Europese Unie
Gerechten van de Europese Unie
Hoge Raad
Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State
Centrale Raad van Beroep
College van Beroep voor het bedrijfsleven
Gemeenschappelijk Hof van Justitie van Aruba, Curaçao en Sint-Maarten en van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.
Als je verwijst volgens de Leidraad voor juridische auteurs, hoef je in principe geen jurisprudentielijst toe te voegen. De verwijzingen naar jurisprudentie in de voetnoten zijn al volledig, waardoor de lezer de bron goed kan terugvinden. Ook wordt jurisprudentie niet opgenomen in de literatuurlijst.
Als je document erg lang is of als je heel veel naar jurisprudentie verwijst, kun je wel een jurisprudentielijst toevoegen. Verder kan je begeleider aangeven een voorkeur te hebben voor een lijst. Ook in dat geval adviseren we om toch een jurisprudentielijst toe te voegen.
De Scribbr Bronnengenerator is ontwikkeld met behulp van het open-source Citation Style Language (CSL)-project en Frank Bennett’s citeproc-js. Het is dezelfde technologie die wordt gebruikt door tientallen andere populaire bronnengenerators, waaronder Mendeley en Zotero.
Je kunt alle citatiestijlen en talen vinden die in de Scribbr Citation Generator worden gebruikt in onze openbaar toegankelijke repository op Github. De meeste referentiestijlen worden door de Bronnengenerator ondersteund. Zo hebben we onder andere een APA Generator en een MLA Generator.
Scribbr gebruikt geavanceerde plagiaatdetectietechnologie die vergelijkbaar is met de software die door de meeste universiteiten en uitgevers wordt gebruikt, waardoor je verzekerd bent van dezelfde of zeer vergelijkbare resultaten.
De add-on AI Detector wordt aangestuurd door Scribbrs eigen software en is in staat om teksten gegenereerd door ChatGPT, Gemini en andere AI-tools met hoge nauwkeurigheid te detecteren.
