Stijlfouten en stijlfiguren | Soorten & Voorbeelden

Stijlfiguren zijn literaire trucs die worden gebruikt om een tekst levendiger, interessanter of overtuigender te maken voor een lezer of luisteraar.

Een stijlfout is een (meestal onopzettelijke) verkeerde afwijking van de norm. Als een stijlfout opzettelijk wordt gebruikt, bijvoorbeeld om ironie over te brengen, kan deze als stijlfiguur worden geclassificeerd.

Er bestaan tientallen stijlfiguren. In dit artikel worden alleen de veelvoorkomende stijlfiguren en stijlfouten behandeld.

Allegorie

Een allegorie is een verhaal of gedicht dat iets anders symboliseert. Het is een hele lange metafoor, waarbij de schrijver of spreker nooit het bedoelde bij naam noemt.

Alliteratie

Bij een alliteratie wordt dezelfde beginletters een aantal keer achter elkaar herhaald. Hiermee kan een tekst interessanter worden gemaakt. Dit stijlfiguur wordt veel gebruikt in marketing (voor slogans).

Ambiguïteit of dubbelzinnigheid

Ambiguïteit of dubbelzinnigheid treedt op als een zin of tekst op meerdere manieren kan worden geïnterpreteerd, waardoor spanning wordt opgewekt. Vaak wordt hiervoor een woordspeling gebruikt.

Amplificatie

In de retorica is sprake van het stijlfiguur amplificatie als een situatie, object of persoon op meerdere manieren of vanuit verschillende perspectieven wordt beschreven.

Anafoor

Bij een anafoor worden één of meerdere woorden herhaald in opeenvolgende zinsdelen of zinnen. Dit stijlfiguur wordt vaak gebruikt in toespraken of gedichten.

Anticlimax

Bij een anticlimax vindt een opsomming plaats waarbij de leden van de opsomming steeds minder kracht hebben of steeds minder belangrijk zijn. Een anticlimax is het tegenovergestelde van het stijlfiguur climax.

Er wordt ook over een anticlimax gesproken als er veel spanning wordt opgebouwd, maar de ontknoping teleurstellend is.

Antithese

Bij een antithese worden tegengestelde begrippen met elkaar verbonden om ze te versterken.

Assonantie

Assonantie is een vorm van rijm waarbij alleen de klinkers rijmen. Dit stijlfiguur wordt ook wel klinkerrijm of halfrijm genoemd.

Asyndeton en polysyndeton

Bij een asyndeton worden zinsdelen of zinnen naast elkaar geplaatst in een opsomming zonder nevenschikkend voegwoord. Zo wordt vaak het woordje “en”, “maar” of “of” weggelaten. Dit is meestal niet grammaticaal correct.

Het tegenovergestelde van een asyndeton is een polysyndeton. Bij dit stijlfiguur worden meer voegwoorden gebruikt dan verwacht, bijvoorbeeld ter vervanging van een komma.

Chiasme

Bij een chiasme wordt een formulering herhaald in omgekeerde volgorde. Een chiasme wordt ook wel een kruisstelling of chiasma genoemd. Het is een bijzondere variant op het stijlfiguur repetitio.

Er wordt ook gesproken van een chiasme als de formuleringen niet exact hetzelfde zijn, maar op elkaar lijken.

Cliché

Een cliché is een stijlfiguur waarbij een vorm van beeldspraak tot vervelends toe is herhaald. Hierdoor heeft de beeldspraak in sommige contexten en voor sommige mensen alle kracht en schoonheid verloren.

Let op: Het meervoud van cliché is clichés, zonder apostrof.

Climax

Bij een climax vindt een opsomming plaats waarbij de leden van de opsomming steeds meer kracht hebben of steeds belangrijker zijn. Een climax is het tegenovergestelde van het stijlfiguur anticlimax.

Er wordt ook over een climax gesproken als er veel spanning wordt opgebouwd in een verhaal, waarna een spannende of onverwachte ontknoping volgt.

Clou of pointe

De pointe is een geheel onverwachte plotwending in een verhaal. Vaak komen meerdere verhaallijnen plots samen en blijkt dat alle losse elementen al die tijd al in verband stonden. De toelichting van de plotwending wordt de clou genoemd.

Contaminatie

Een contaminatie is een onjuiste combinatie van twee woorden of woordgroepen die op elkaar lijken in vorm, betekenis of gebruik. In de meeste gevallen is een contaminatie een stijlfout, maar bij bewust gebruik kun je de constructies ook als stijlfiguur beschouwen.

Contradictio in terminis

Een contradictio in terminis is een uitspraak waarbij de gebruikte woorden met elkaar in tegenspraak zijn. Dit stijlfiguur wordt vaak gebruikt om ironie uit te drukken.

Ellips

Een ellips is de weglating van een of meerdere woorden (zoals een werkwoord). Een ellips is een stijlfiguur als de schrijver of spreker door weglating van de woorden iets probeert te suggereren.

Er bestaan ook andere vormen van een ellips, zoals de weglating van gebeurtenissen of tijdsintervallen bij het vertellen van een verhaal. Dit is echter geen retorische ellips, maar een narratieve.

Enumeratie (opsomming)

Een enumeratie is een opsomming die wordt gebruikt om iets nadruk te geven. Meestal is er ook nog sprake van een climax (of een anticlimax) of een asyndeton (weglating van voegwoorden). In die gevallen is het waarschijnlijker dat de enumeratie als stijlfiguur bedoeld is.

Eufemisme

Een eufemisme is een verzachtende omschrijving voor iets onprettigs of ongemakkelijks. Soms wordt dit stijlfiguur onbewust gebruikt in alledaagse taal, maar het kan ook nadrukkelijker, bijvoorbeeld in poëzie.

Hyperbool

Een hyperbool is een sterke overdrijving, bijvoorbeeld om emotie over te brengen of om iets nadruk te geven. Het is het tegengestelde van het stijlfiguur parabool.

Litotes

Bij een litotes maak je iets duidelijk door het tegenovergestelde te ontkennen. Deze constructie kan voorkomen in alledaagse taal, maar een litotes kan ook nadrukkelijker worden gebruikt als stijlfiguur.

Metafoor

Een metafoor is een vorm van beeldspraak waarbij een beeld wordt gebruikt voor iets waar het overeenkomsten mee vertoont. Als metaforen vaak worden gebruikt, verliezen ze hun kracht en eindigen ze als clichés.

Onomatopee of klanknabootsing

Een onomatopee of klanknabootsing is een woord dat qua uitspraak overeenkomt met het geluid van een object of dier. Het is een stijlfiguur als iemand het object, dier of de handeling weglaat en alleen het geluid beschrijft.

Oxymoron

Bij het stijlfiguur oxymoron worden twee woorden met een tegengestelde betekenis met elkaar verbonden, waardoor de combinatie in letterlijke zin niet klopt, maar in figuurlijke zin wel.

Parabool of understatement

Bij een parabool worden belangrijke dingen, personen of gebeurtenissen als minder belangrijk of groot voorgesteld dan in werkelijkheid het geval is. Een synoniem voor parabool is understatement. Het is het tegenovergestelde van het stijlfiguur hyperbool.

Paradox

Een paradox is een schijnbare tegenstelling. Bij dit stijlfiguur lijkt een zin op het eerste gezicht niet te kloppen, maar als je er dieper over nadenkt, kun je er vaak een belangrijke boodschap uit opmaken. Ook kan een paradox grappig bedoeld zijn.

Als een paradox maar één woordgroep betreft (zoals “koud vuur”), is er sprake van een oxymoron.

Parallellisme

Bij een parallellisme wordt nadruk gegeven aan een zin door twee keer (ongeveer) dezelfde zinsbouw of inhoud te gebruiken. Parallellismen komen heel veel voor in de Bijbel, Koran en andere religieuze boeken.

Personificatie

Bij een personificatie wordt een menselijke eigenschap toegedicht aan dieren of objecten. Het is een vorm van beeldspraak en daarmee een stijlfiguur.

Pleonasme

Een pleonasme is een stijlfiguur waarbij een eigenschap die al in het woord besloten ligt nogmaals wordt genoemd met een ander woord.

Vaak wordt hiermee bewust nadruk gelegd op die eigenschap. Als dit niet de bedoeling van de schrijver of spreker is, is het een stijlfout.

Retorische vraag

Een retorische vraag is een vraag waarop de steller geen antwoord verwacht. Dit type vraag wordt gebruikt om de lezer aan het denken te zetten of te overtuigen.

Synecdoche

Een synecdoche is een stijlfiguur waarbij een verband wordt gelegd tussen een klein deel en het grotere geheel. Dit werkt in beide richtingen:

• Een deel staat voor een groter geheel (pars pro toto)
• Een groter geheel staat voor een deel (totum pro parte)

Pars pro toto

Pars pro toto is Latijn voor “deel voor geheel:. Hierbij noem je een deel van iets of iemand, terwijl je eigenlijk het hele ding of de gehele persoon bedoelt.

Totum pro parte

Totum pro parte is Latijn voor “geheel voor deel”. Hierbij noem je een groter geheel, terwijl je eigenlijk maar een deel bedoelt.

Tautologie

Een tautologie is een combinatie van twee woorden die hetzelfde betekenen, waardoor iets dubbelop wordt gezegd. In de meeste gevallen is een tautologie een stijlfout, maar ingeburgerde of bewuste tautologieën worden als stijlfiguur gezien.

Veelgestelde vragen over stijlfiguren

In welke setting gebruik je stijlfiguren?

Hoewel stijlfiguren gebruikelijk zijn in een toespraak, betoog, boek of gedicht, wordt het afgeraden om ze te gebruiken in een academische tekst, zoals een scriptie.

Wat is elisie?

Elisie is een stijlfiguur waarbij een of meerdere klanken worden weggelaten. Dit stijlfiguur wordt vooral gebruikt in de poëzie om het metrum (ritme) te behouden als er eigenlijk te veel lettergrepen zijn. Bijvoorbeeld:

• ’t een of ’t ander, mij maakt ’t niet uit.

De weggelaten klank wordt vervangen door een apostrof.

Wat is een enallage?

Bij een enallage wordt een bijvoeglijk naamwoord voor een woord geplaatst, terwijl het inhoudelijk beter zou passen bij een ander woord in de zin.

Een enallage is meestal een stijlfiguur. Sommige enallages zijn zo vaak gebruikt dat ze volledig zijn ingeburgerd, waardoor er geen verwarring over de betekenis ontstaat. Bijvoorbeeld:

• Een lekker bordje eten (het eten is lekker, niet het bordje).

Wat is een boutade?

Een boutade is een stijlfiguur waarbij een grappige, korte uitspraak wordt gebruikt om ontevredenheid of een ander negatief gevoel uit te drukken. Een voorbeeld hiervan is: “De mensheid wordt intelligenter, maar niet slimmer.”

Wat is een homerische vergelijking?

Een homerische vergelijking is een hele uitgebreide, niet-noodzakelijke vergelijking die ontzettend lang doorgaat en vaak gebruikmaakt van niet-relevante beeldspraak. Het is een stijlfiguur dat veel voorkomt in de Ilias en de Odyssee (geschreven door Homerus).