Wat is een eufemisme? | Betekenis & Voorbeelden

Een eufemisme is een stijlfiguur waarbij een verzachtende omschrijving wordt gebruikt voor iets onaangenaams, hards of ongemakkelijks. Eufemismen worden veel gebruikt in alledaagse gesprekken, de politiek en op het werk.

Een eufemisme is niet altijd een nadrukkelijk stijlfiguur. Vaak wordt pas van een stijlfiguur gesproken als een eufemisme een poëtische ondertoon heeft, zoals “op zijn laatste reis gaan” in een gedicht waarin iemand overlijdt.

Probeer de gratis Scribbr Grammatica Check

Het doel van een eufemisme

Eufemismen kunnen voor verschillende doeleinden worden gebruikt. Bekende contexten zijn:

• Taboe-onderwerpen. In het dagelijks leven worden veel eufemismen ingezet om over taboe-onderwerpen te praten, zoals drugsgebruik, seks, en lichamelijke zaken, zoals toiletgewoonten.
• Bijgeloof. Sommige mensen geloven dat het ongeluk brengt om bepaalde zaken bij naam te noemen, zoals de duivel of een ernstige ziekte.
• Afzwakken van ernstige situatie. Eufemismen kunnen ook worden ingezet om een ernstige situatie af te zwakken, zeker als de boodschapper zelf iets ergs heeft gedaan. Dit komt ook vaak voor in politieke context (bijvoorbeeld bij oorlogen) en in het bedrijfsleven (bijvoorbeeld bij ontslagen).
• Tact. In het dagelijks leven worden eufemismen vaak gebruikt om tactischer te zijn, bijvoorbeeld als iemand iets negatiefs zegt over iemands uiterlijk of een vervelende eigenschap wil benoemen.
• Emotionele situaties. In emotionele situaties waarbij onderwerpen zwaar beladen zijn worden vaak eufemismen ingezet. Voorbeelden van zulke onderwerpen zijn ernstige ziektes, de dood of scheidingen.

Eufemisme voor sarcasme of spot

In sommige gevallen wordt een eufemisme gebruikt om sarcasme of spot uit te drukken. Dit komt vaak voor in alledaags taalgebruik, maar ook in literatuur. Hoewel een verzachtende term gebruikt wordt, wordt het effect van de term vaak versterkt, waardoor dit een bijzonder geval is.

Soorten eufemismen

Eufemismen kunnen op verschillende manieren worden gevormd. Bekende manieren zijn:

• Afkortingen. Veel eufemismen hebben de vorm van een afkorting. Hierbij gaat het vaak om scheldwoorden.
• Formele woorden of medische termen. Soms wordt ervoor gekozen een formeler synoniem of een medisch correcte term te gebruiken om de betekenis te verzachten. Deze vorm wordt voornamelijk gebruikt voor het bespreken van lichamelijke functies.
• Leenwoorden. Het Nederlands kent veel leenwoorden die worden gebruikt om iets op een minder harde manier te zeggen. Hierbij gaat het vaak om lichaamsdelen.
• Abstracte of vage woorden. Bij gebrek aan een goed synoniem wordt vaak een vaag of abstract woord ingezet om te voorkomen dat het daadwerkelijke probleem bij naam moet worden genoemd.
• Indirecte woorden. De meeste eufemismen zijn synoniemen die door iedereen worden begrepen. Deze vorm komt voor in alle contexten. Vaak krijgt dit type eufemisme een suffix achter het basiswoord om er een verkleinwoord van te maken (zoals -je of -tje). Dit klinkt nog minder direct.

Ontwikkeling van eufemismen

Eufemismen hebben meestal maar een korte levensduur. Vaak wordt de harde connotatie van het oorspronkelijke woord snel overgedragen op de verzachtende term, waarna een nieuwe verzachtende term moet worden bedacht. Deze zogenaamde “tredmolen van het eufemisme” hangt in veel gevallen samen met politieke correctheid.

Bij dit voorbeeld is ook de aanduiding van het gender weggevallen om te voorkomen dat direct wordt uitgegaan van een vrouw (schoonmaker in plaats van schoonmaakster).

Eufemismen in je scriptie

Eufemismen komen ook veel voor in academische teksten, zoals een scriptie. Het is belangrijk om een balans te bewaren tussen duidelijk en respectvol zijn. Ook is het verstandig om te bepalen hoe in de (recente) literatuur wordt gesproken over een onderwerp, zeker als je over een minderheidsgroep schrijft.

Zorg ervoor dat je mensen nooit reduceert tot één eigenschap door een zelfstandig naamwoord te gebruiken. In plaats daarvan kun je beter een bijvoeglijk naamwoord of een langere formulering gebruiken, zelfs als dit omslachtiger is. Mensen zijn immers meer dan die ene eigenschap, en het kan kwetsend zijn een zelfstandig naamwoord te gebruiken.

^{* Let op: niet iedereen zal op dezelfde manier willen worden aangesproken. Zo geven sommige mensen met een beperking de voorkeur aan “gehandicapt persoon”, terwijl andere mensen uit deze groep liever “persoon met beperking” worden genoemd. Het is goed om je te verdiepen in de meest gewenste terminologie, bijvoorbeeld door literatuur of een lid van die groep te raadplegen.}

Andere stijlfiguren

Andere bekende stijlfiguren zijn:

Andere interessante taalartikelen

Op zoek naar meer artikelen over definities, afkortingen, veelgemaakte fouten en stijlfiguren? Bekijk dan ook eens onderstaande artikelen met uitleg, voorbeelden en oefeningen!

Veelgestelde vragen over eufemismen

Wat is een dysfemisme?

Een dysfemisme is het tegenovergestelde van een eufemisme. Hierbij beschrijf je iets op een grovere of aanstootgeverende manier dan nodig is, terwijl je bij een eufemisme verzachtende termen gebruikt.

• Neutrale term: dik
• Eufemisme: gezet, vol
• Dysfemisme: vet

Wat is de herkomst van het woord eufemisme?

Eufemisme is afgeleid van het Oudgriekse εὖ (“goed”) en φήμη (“bericht”). Een eufemisme is een zachtere, minder grove manier om iets hards of onaangenaams te beschrijven.