Wat Is een Pleonasme? | Betekenis & Voorbeelden
Een pleonasme is een uitdrukking waarbij een eigenschap die al in een woord besloten ligt nogmaals wordt benoemd met een ander woord. Voorbeelden hiervan zijn “aanwezige toeschouwers”, “brandend vuur” of “openstaande vacature”.
In de meeste gevallen gaat het om een combinatie van een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord, zoals “zieke patiënt”. Het kan echter ook gaan om een bijwoord (of bijwoordelijke bepaling) en een werkwoord, zoals “opnieuw herhalen”. Soms kan een enkele samenstelling ook een pleonasme vormen, zoals bij “streefdoel” (pleonastische samenstelling).
- Het rode bloed druppelde op de grond.
- Bloed is in de regel altijd rood, dus je hoeft deze eigenschap niet te noemen.
- Haar cijfers stegen omhoog na de bijlessen.
- Stijgen betekent al dat iets omhoog gaat, dus omhoog moet worden weggelaten.
- De hond speelt op het groene gras.
- Gras is in de regel altijd groen, dus je hoeft deze eigenschap niet te noemen.
Probeer de gratis Scribbr Grammatica Check
Pleonasme als stijlfiguur vs een foutief pleonasme
Pleonasmen zijn niet per se fout. Ze kunnen als stijlfiguur worden gebruikt om een eigenschap te benadrukken, zeker als de context hierom vraagt. Auteurs gebruiken pleonasmen vaak in gedichten of romans. Ook zijn er vaste uitdrukkingen die een pleonasme bevatten.
Er is sprake van een foutief pleonasme of stijlfout wanneer de context geen aanwijzingen geeft voor gewijzigde omstandigheden waardoor de normale eigenschappen veranderd zouden kunnen zijn.
Een andere aanwijzing is de tekstsoort waarin een pleonasme voorkomt. Pleonasmen zijn gepaster in een leesboek dan een academische tekst, zoals een scriptie.
| Voorbeelden: Geoorloofde pleonasmen | Voorbeelden: Foutieve pleonasmen |
|---|---|
| Na de droogte van de afgelopen maanden is er eindelijk weer groen gras. | Rebecca gaf haar subjectieve mening toen Dries haar vroeg of ze zijn nieuwe outfit mooi vond. |
| Door de file waren de meeste toeschouwers te laat voor de voorstelling, maar de aanwezige toeschouwers hadden de tijd van hun leven. | Toen het vliegtuig omhoog steeg had ik pijn aan mijn oren, maar toen we na 2 uur vliegen omlaag daalden had ik nergens last van. |
| Geloof je me niet? Ik heb het met mijn eigen ogen gezien! | Wat is dit jaar het streefdoel van deze organisatie? |
Voorbeelden van een pleonasme
Er zijn veel pleonasmen mogelijk, maar veelvoorkomende pleonasmen zijn:
- Nat water of natte regen
- Witte sneeuw
- Wereldwijde pandemie
- Gratis cadeau
- Valse voorwendselen
- Oude bejaarde
- Weer hervatten
- Opnieuw herhalen
- Vrouwelijke docente, pilote, lerares (of een ander woord dat een vrouwelijke uitgang heeft)
Is het een pleonasme, tautologie of contaminatie?
Een pleonasme wordt vaak verward met een tautologie of contaminatie, maar deze drie stijlfouten verschillen (subtiel) van elkaar.
- Een pleonasme is een uitdrukking waarbij een noodzakelijke eigenschap van een hoofdwoord nogmaals wordt benoemd. Een voorbeeld is “witte sneeuw”.
- Een tautologie treedt op als je twee woorden gebruikt die hetzelfde betekenen. Een voorbeeld is “tevens ook” of “nauwkeurig en precies”.
- Een contaminatie is een onjuiste combinatie van twee woorden of woordgroepen die vaak op elkaar lijken in betekenis of gebruik. Een voorbeeld is “optelefoneren” (in plaats van opbellen of telefoneren).
- Pleonasme: De opgesloten gevangene krijgt een bezoeker.
- “Opgesloten” en “gevangene” betekenen niet hetzelfde, maar opgesloten zijn is wel een inherente eigenschap van een gevangene.
- Tautologie: Ik ga toch naar het concert, want ik heb immers al een kaartje.
- “Want” en “immers” betekenen ongeveer hetzelfde.
- Contaminatie: Ik vind het vervelend dat deze leugens rondcirculeren.
- Het is rondgaan óf circuleren
Quiz: Pleonasme, tautologie of contaminatie?
Bepaal of het om een pleonasme, tautologie of contaminatie gaat.
- Hij beseft zich dat hij geluk heeft gehad.
- Daarnaast gaf ik ook aan dat ik geïnteresseerd ben in een nieuwe functie.
- Waar komt die vieze stank vandaan?
- Layla was erg blij en vrolijk toen ze haar scriptie met succes had verdedigd.
- In dit museum willen we een heel beroemd schilderij laten tonen.
- Is het mogelijk om de opdracht overnieuw te doen als ik een onvoldoende haal?
- Ik licht mijn motivatie graag toe in een mondeling gesprek.
- Roy wilde enkel en alleen om verheldering vragen.
- Contaminatie. De uitdrukking is “zich realiseren” of “beseffen”, maar niet “zich beseffen”.
- Tautologie. “Daarnaast” en “ook” betekenen hetzelfde.
- Pleonasme. De eigenschap “vies” is onlosmakelijk verbonden met het woord “stank”.
- Tautologie. “Blij” en “vrolijk” betekenen nagenoeg hetzelfde.
- Contaminatie. De uitdrukking is “laten zien” of “tonen”, maar niet “laten tonen”.
- Contaminatie. De uitdrukking is “opnieuw” of “over”, maar niet “overnieuw”.
- Pleonasme. De eigenschap “mondeling” is onlosmakelijk verbonden met het woord “gesprek”.
- Tautologie. “Enkel” en “alleen” betekenen nagenoeg hetzelfde. Deze woordgroep wordt meestal niet als stijlfout gezien, omdat “enkel en alleen” wordt gebruikt voor meer nadruk.
Andere interessante taalartikelen
Op zoek naar meer artikelen over definities, afkortingen, veelgemaakte fouten en stijlfiguren? Bekijk dan ook eens onderstaande artikelen met uitleg, voorbeelden en oefeningen!
Veelgestelde vragen over pleonasmen
- Is witte sneeuw een pleonasme of tautologie?
-
Witte sneeuw is een pleonasme (herhaling van een eigenschap die onlosmakelijk verbonden is met het woord). Een tautologie lijkt op een pleonasme, maar in dat geval gebruik je twee woorden die (nagenoeg) hetzelfde betekenen, zoals “ik ben blij en verheugd“.
“Witte” en “sneeuw” betekenen niet hetzelfde, dus het gaat niet om een tautologie. Witte is wel een eigenschap van sneeuw die onlosmakelijk verbonden is met het woord, dus het is een pleonasme.
- Is groen gras een pleonasme of een tautologie?
-
Groen gras is een pleonasme (herhaling van een eigenschap die onlosmakelijk verbonden is met het woord). Een tautologie lijkt op een pleonasme, maar in dat geval gebruik je twee woorden die (nagenoeg) hetzelfde betekenen, zoals “ik ben nerveus en zenuwachtig“.
“Groen” en “gras” betekenen niet hetzelfde, dus het gaat niet om een tautologie. Groen is wel een eigenschap van gras die onlosmakelijk verbonden is met het woord, dus het is een pleonasme. Verder is “groen gras” door de herhaling van de beginletter “g” ook een alliteratie.
Bronnen voor dit artikel
We raden studenten sterk aan om bronnen te gebruiken. Je kunt verwijzen naar ons artikel (APA-stijl) of je verdiepen in onderstaande bronnen.
Citeer dit Scribbr-artikelMerkus, J. (2024, 10 april). Wat Is een Pleonasme? | Betekenis & Voorbeelden. Scribbr. Geraadpleegd op 25 november 2024, van https://www.scribbr.nl/retorica/pleonasme/
Van Dale. (z.d.). Contaminatie. In Van Dale. Geraadpleegd op 27 oktober 2022, van https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/contaminatie
Van Dale. (z.d.). Pleonasme. In Van Dale. Geraadpleegd op 27 oktober 2022, van https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/pleonasme
