Verklarende variabelen en responsvariabelen | Met voorbeelden

Als onderzoeker kijk je vaak naar causale relaties tussen variabelen door experimenten of observaties uit te voeren. Zo kun je bijvoorbeeld onderzoeken of cafeïne invloed uitoefent op reactiesnelheid door participanten verschillende hoeveelheden cafeïne te geven en vervolgens de reactietijden tijdens een taak te meten en te vergelijken.

Een verklarende variabele (explanatory variable) is de variabele die je manipuleert of waar je veranderingen in waarneemt, terwijl de responsvariabele (response variable) verandert als gevolg van die manipulatie.

De termen “verklarende variabele” en “responsvariabele” worden vaak gebruikt als synoniemen voor andere termen.

Verklarende variabelen vs responsvariabelen

Het is belangrijk om het verschil tussen verklarende variabelen en responsvariabelen te kennen als je een onderzoeksdesign maakt:

• Een verklarende variabele is de verwachte oorzaak, en deze verklaart de resultaten.
• Een responsvariabele is het verwachte gevolg (de verandering), en deze reageert op een verandering in de verklarende variabele.

Je verwacht dus alleen een verandering in de responsvariabele als de verklarende variabele verandert.

Er kan een indirecte of directe causale relatie bestaan tussen de variabelen. Bij een indirecte relatie kan de verklarende variabele de responsvariabele alleen beïnvloeden via een mediërende variabele.

Als het om een correlatie (samenhang) gaat, zijn er geen verklarende variabelen en responsvariabelen. Zelfs als een verandering in de ene variabele gepaard gaat met een verandering in de andere variabele is het niet vast te stellen in welke richting de beïnvloeding plaatsvindt. Ook kan het voorkomen dat er een derde variabele is die beide variabelen beïnvloedt.

Voorbeelden van verklarende en responsvariabelen

Bij sommige onderzoeken is er sprake van slechts één verklarende en één responsvariabele, maar in meer gecompliceerde onderzoeken kun je een model opstellen waarin je met meerdere verklarende variabelen een of meer responsvariabelen probeert te voorspellen.

Verklarende vs onafhankelijke variabelen

Verklarende variabelen en onafhankelijke variabelen lijken sterk op elkaar, maar er zijn subtiele verschillen.

Onafhankelijke variabelen zouden in de context van een onderzoek niet mogen worden beïnvloed door een andere variabele. Ze worden enkel gemanipuleerd door onderzoekers. Als je een gecontroleerd experiment uitvoert waarbij je precies kunt manipuleren hoeveel cafeïne iemand consumeert, is de hoeveelheid cafeïne een onafhankelijke variabele.

In sommige gevallen gebruiken onderzoekers liever de term “verklarende variabele” in plaats van “onafhankelijke variabele”, omdat onafhankelijke variabelen in natuurlijke situaties wel vaak worden beïnvloed door andere variabelen. Dat betekent dat ze niet zuiver onafhankelijk zijn.

De termen “verklarende variabele” en “responsvariabele” worden vaak gebruikt in de context van een regressieanalyse. Hierbij ligt de focus op het voorspellen of verklaren van veranderingen in responsvariabelen als gevolg van veranderingen in verklarende variabelen.

Verklarende variabelen en responsvariabelen visualiseren

Een grafiek is de makkelijkste manier om de relatie tussen een verklarende variabele en een responsvariabele te visualiseren. In grafieken wordt de verklarende variabele over het algemeen op de x-as (horizontale as) geplaatst, terwijl de responsvariabele op de y-as (verticale as) wordt geplaatst.

• Als je kwantitatieve variabelen hebt, gebruik je een scatterplot of lijndiagram.
• Als je responsvariabele categorisch is, gebruik je een scatterplot of lijndiagram.
• Als je verklarende variabele categorisch is, gebruik je een staafdiagram.

Als je slechts een verklarende variabele en een responsvariabele hebt, verzamel je gepaarde data. Dat betekent dat iedere waarde voor de responsvariabele kan worden gekoppeld aan een waarde voor de verklarende variabele (voor iedere participant).

Veelgestelde vragen

Wat zijn verklarende variabelen en responsvariabelen?

Een verklarende variabele (explanatory variable) is de variabele die je manipuleert of waar je veranderingen in waarneemt, terwijl de responsvariabele (response variable) verandert als gevolg van die manipulatie.

Wat is het verschil tussen verklarende en onafhankelijke variabelen?

In sommige gevallen gebruiken onderzoekers liever de term “verklarende variabele” in plaats van “onafhankelijke variabele“, omdat onafhankelijke variabelen in natuurlijke situaties toch vaak worden beïnvloed door andere variabelen. Dat betekent dat ze niet zuiver onafhankelijk zijn.

Hoe plot je verklarende en responsvariabelen in een grafiek?

In grafieken wordt de verklarende variabele over het algemeen op de x-as (horizontale as) geplaatst, terwijl de responsvariabele op de y-as (verticale as) wordt geplaatst.

• Als je kwantitatieve variabelen hebt, gebruik je een scatterplot of lijndiagram.
• Als je responsvariabele categorisch is, gebruik je een scatterplot of lijndiagram.
• Als je verklarende variabele categorisch is, gebruik je een staafdiagram.